News - Daily Kesari

भारतीय ज्ञानपरंपरा ही जगाला दिशा देणारी : डॉ. अंबरीश खरे

Samruddhi Dhayagude
27 May 2025

पुणे : भारतीय ज्ञानपरंपरा ही केवळ प्राचीन नव्हे, तर आजच्या काळासाठीही मार्गदर्शक आहे. भारताने विविध क्षेत्रांमध्ये केलेले संशोधन आणि योगदान जगाला दिशा देणारे ठरले आहे, असे प्रतिपादन श्री बालमुकुंद लोहिया संस्कृत आणि भारतीयविद्या अध्ययन केंद्राचे सहायक प्राध्यापक आणि वारसातज्ज्ञ डॉ. अंबरीश खरे यांनी केले.

टिळक महाराष्ट्र विद्यापीठ, ‘केसरी’ आणि हेरिटेज इंडिया कम्युनिकेशन्स यांच्या संयुक्त विद्यमाने आयोजित करण्यात आलेल्या हेरिटेज व्याख्यानमालेत ‘भारतीय ज्ञान परंपरेचा वारसा’ या विषयावर ते बोलत होते. सध्याच्या पावसाळी हवामानाचा विचार करुन या महिन्यातील हेरिटेज वॉक हा वारसा उपक्रम व्याख्यानामध्ये रुपांतरित करण्यात आला आहे.

डॉ. खरे म्हणाले की, भारतात ब्रिटिशपूर्व काळात भाषा, धर्म, तत्त्वज्ञान, स्थापत्य, गणित, आयुर्वेद, कृषी, धातूशास्त्र अशा अनेक क्षेत्रांमध्ये गाढ ज्ञान आणि कौशल्य होते. १४ विद्या आणि ६४ कला या परंपरेचा त्यांनी विस्ताराने उल्लेख करताना पुष्परचना, केशरचना, सुतारकाम यांसारख्या कौशल्यांचा आजच्या काळातही वापर होतो, असे विविध उदारणाससह स्पष्ट केले.

प्राचीन भारतातील महत्त्वाच्या संशोधनांचा उल्लेख करताना त्यांनी आर्यभट्ट, ब्रह्मगुप्त, आणि पाणिनी यांचा उल्लेख केला. भारतीयांनी शून्याचा शोध लावला आणि गणितात क्रांती घडवली, असे त्यांनी नमूद केले. वैदिक साहित्य, व्याकरणशास्त्र, आणि गुरुकुल शिक्षणपद्धती यांचा आढावाही डॉ. खरे

यांनी घेतला.

डॉ. खरे यांनी सांगितले की, दिल्लीतील १५०० वर्षांपूर्वीचा लोहस्तंभ आजही न गंजता उभा आहे, हे भारतीय धातूशास्त्राच्या प्रगतीचे जिवंत उदाहरण आहे. इंग्लिश बाँड म्हणून ओळखली जाणारी विटा रचनेची पद्धत मुळात हडप्पा संस्कृतीची देण आहे, हे त्यांनी अधोरेखित केले. भारतीय स्थापत्यशास्त्राच्या वैशिष्ट्यांचा उल्लेख करताना, डोंगर कोरून तयार केलेली लेणी आणि हजारो वर्षे टिकणारी मंदिरे ही स्थापत्यकलेतील अप्रतिम उदाहरणे असल्याचे त्यांनी सांगितले.

आजच्या शिक्षणपद्धतीला भारतीय परंपरेची नव्याने जोड देण्याची गरज आहे, असेही डॉ. खरे यांनी स्पष्ट केले. श्री बालमुकुंद लोहिया संस्कृत आणि भारतीयविद्या अध्ययन केंद्राच्या सहयोगी प्राध्यापक आणि विभागप्रमुख डॉ. मंजिरी भालेराव यांनी प्रस्ताविक केले. हेरिटेज इंडिया कम्युनिकेशन्स प्रा. लि. संस्थेच्या अनुराधा काळे यांनी आभार मानले.