ब्रेकिंग

रविवार केसरी

रशियाला हादरा...!

Samruddhi Dhayagude
08 Jun 2025

उर्मिला राजोपाध्ये

तब्बल दीड वर्षे पूर्वतयारी करुन युक्रेनने रशियावर ड्रोनहल्ले करत जोरदार तडाखा दिला आणि ४० विमानांचे नुकसान केले. भारतासह अनेक देश रशियन बनावटीच्या संरक्षण सामग्रीवर अवलंबून असताना, त्यांच्या यंत्रणेवर विश्वास ठेवत असताना रशियाला मिळालेला हा दणका फार मोठा म्हणावा लागेल. याचा परिणाम जगाला अणुयुद्धाकडे नेणारा होईल का, हे बघावे लागेल.

गेल्या आठवड्यात पुतिन यांचेनिकटवर्तीय रशियाचे माजी अध्यक्ष दिमित्री मेदवेदेव यांनी तिसर्‍या महायुद्धाचा इशारा दिला होता. युक्रेनवरून अमेरिका आणि रशियामधील वाढत्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर त्यांनी हे विधान केले. मात्र तुर्कीमध्ये होणार्‍या रशिया-युक्रेन युद्धबंददीच्या बैठकीच्या अगदी आधी हल्ला करून युक्रेनने जगाला आश्चर्यचकित केले.

युक्रेनने ‘ऑपरेशन स्पायडर वेब’अंतर्गत रशियाच्या हवाई तळांवर हल्ला चढवत किमान ४० रशियन लढाऊ विमाने नष्ट केली. युक्रेनने टीयू ९५ आणि टीयू २२ बॉम्बर्ससह रशियाची विमाने नष्ट केल्याचा दावा केला आहे. या दोन्ही श्रेणीतील विमाने अण्वस्त्रे वाहून नेण्यास सक्षम होती. युक्रेनच्या सुरक्षा सेवेने म्हणजेच एसबीयूने या हल्ल्याची तयारी ११ महिन्यांपासून केली होती. मात्र कोणालाही त्याची कुणकुण लागली नाही हे विशेष.

आंतरराष्ट्रीय निरीक्षकांच्या मते, युक्रेनचे अध्यक्ष व्लादिमीर झेलेन्स्की युद्धबंदी चर्चेपूर्वीच रशियावर दबाव वाढवू इच्छित होते. कारण ही घटना घडतेवेळी क्रेमलिनचे सहाय्यक व्लादिमीर मेडिन्स्की यांच्या नेतृत्वाखालील रशियन शिष्टमंडळ तुर्कीला पोहोचले होते. या हल्ल्यानंतर परिस्थिती बदलणे स्वाभाविक होते. अशा हल्ल्यानंतर पुतिन गप्प बसणार नाहीत आणि त्यांचा बदला भयानक असू शकतो, हे सांगण्यासाठी कोणा ज्योतिषाची गरज नाही. त्यामुळेच युक्रेनचे अध्यक्ष झेलेन्स्की यांच्या इशार्‍यानुसार केल्या गेलेल्या या हल्ल्याने शांततेचा मार्ग बाधित झाला आहे की जग विनाशकारी अण्वस्त्र संघर्षाकडे वाटचाल करत आहे, असे प्रश्न उपस्थित होतात.

आतापर्यंत अण्वस्त्रे वापरण्याची गरज भासली नाही आणि आशा आहे की, गरज भासणार नाही, असे स्पष्ट करत असतानाच पुतिन यांनी गरज पडलीच तर आपल्याकडे पुरेसे सामर्थ्य आणि साधन असल्याचे स्पष्ट केले होते.अण्वस्त्रे असणार्‍या आणि पारंपरिक शस्त्रांनी हल्ला करणार्‍या देशाने हल्ला केला तरी रशिया अण्वस्त्रे वापरू शकतो, असे त्यावेळी त्यांनी पूर्वीही म्हटले होते. या पार्श्वभूमीवर आता रशियाच्या भूमिकेकडे जगाचे लक्ष आहे.

याआधीच युरोपीय देशांनी मोठ्या युद्धाची तयारी सुरू केली असून आपल्या नागरिकांना आणीबाणीसाठी तयार राहण्याचा सल्ला दिला आहे. स्वीडन, फिनलंड आणि जर्मनीच्या सरकारांनी नागरिकांना अन्न, पाणी आणि औषधांचा साठा करण्याचा सल्ला दिला आहे. वाढत्या लष्करी तणावामुळे आणि भविष्यातील सुरक्षेबद्दलच्या चिंतेमुळे हा सल्ला देण्यात आला आहे. ब्रिटन अमेरिकेकडून एफ-३५ लढाऊ विमाने खरेदी करण्यासाठी चर्चा करत असताना दुसरीकडे नाटोचे सरचिटणीस मार्क रुट यांनी इशारा दिला आहे की, रशिया २०३० पर्यंत युरोपवर हल्ला करू शकतो. वॉर्सा भेटीदरम्यान त्यांनी हे वक्तव्य केले. इतकेच नव्हे तर, रशियाने पोलंड किंवा इतर कोणत्याही मित्रराष्ट्रावर हल्ला केला तर या कृतीचा युरोपला पूर्ण ताकदीने सामना करावा लागेल, असे मतही त्यांनी मांडले. सुमी या युक्रेनियन शहरावर रशियन क्षेपणास्त्र पडल्यानंतर त्यांनी हे विधान केले होते.

दुसरीकडे, युक्रेन हरला तर रशिया बाल्टिक देश, फिनलंड किंवा पोलंडसारख्या शेजारील देशांमध्ये प्रवेश करण्याचा प्रयत्न करू शकतो आणि त्यामुळे नाटोला रशियाशी युद्ध करण्यास भाग पाडले जाईल, असा सिद्धांत काही संरक्षण तज्ज्ञ सतत मांडत आहेत. गेल्या महिन्यात दुसर्‍या महायुद्धाच्या समाप्तीच्या ८० व्या वर्धापनदिनानिमित्त एक पाहणी करण्यात आली. त्यानुसार पुढील दहा वर्षांमध्ये आणखी एक विनाशकारी जागतिक युद्ध होऊ शकेल, असे अमेरिका आणि पश्चिम युरोपमधील अनेक लोकांचे म्मत आहे. रशियासोबत वाढणारा तणाव हे अशा युद्धाचे सर्वात मोठे कारण मानले जाते. ब्रिटन, फ्रान्स, जर्मनी, इटली आणि स्पेनमधील ४१ ते ५५ टक्के लोकांनी पुढील पाच ते दहा वर्षांमध्ये आणखी एक महायुद्ध होण्याची शक्यता खूप जास्त असल्याचे बोलून दाखवले आहे.

अमेरिकेतील ४५ टक्के लोकांनीही ही चिंता व्यक्त केली आहे. युरोपमध्ये युद्धाची शक्यता लक्षणीयरीत्या वाढली असताना पश्चिम आशियातील हिंसाचारही पुन्हा सुरू झाला आहे. गाझामध्ये इस्रायली हल्ल्यांमुळे युद्धबंदी करार धोक्यात आला आहे. दक्षिण लेबाननमध्ये हिज्बुल्लावर हल्ला होत आहे आणि सीरियामधील परिस्थिती अजूनही वाईट आहे. अमेरिकेने येमेनमध्ये हुथी सैन्यावर हवाई हल्ले केले आहेत. इराण अण्वस्त्रे बनवण्याचा प्रयत्न करत असल्याचे वृत्त आहे. काही गुप्तहेर संस्थांनुसार रशिया आणि इराणमध्ये लष्करी तंत्रज्ञानाची देवाणघेवाण होऊ शकते. पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारत आणि पाकिस्तान जवळजवळ युद्धात अडकले होते. हे दोन्हीही अणुबॉम्ब असणारे देश आहेत. शिवाय ‘ऑपरेशन सिंदूर’ची धग संपणार नसल्याचे भारताने स्पष्टपणे सांगितले आहे. भारत आता दहशतवादाबाबत ‘शून्य संवेदशील’तेचे धोरण राबवत आहे. ही सगळी परिस्थिती जगाला युद्धाच्या शक्यतेच्या अधिकाधिक जवळ नेणारी आहे.

आशियामध्ये तैवानवरून अमेरिका आणि चीन आमनेसामने आहेत. त्यामुळेच सिंगापूरचे पंतप्रधान लॉरेन्स वोंग यांनी वाढत्या दबावामुळे जग एका मोठ्या युद्धाच्या जवळ येऊ शकते, असे म्हणत दिलेला इशारा दुर्लक्ष करण्याजोगा नाही. दुसरे महायुद्ध जपानमधील दोन शहरांवर अणुबॉम्ब टाकून संपले. तोपर्यंत फक्त अमेरिकेकडे अणुबॉम्ब होते. परंतु आता दहा देशांकडे असे अणुबॉम्ब आहेत जे पृथ्वीचा खूप मोठा भाग कायमचा नष्ट करू शकतात. हे सगळे बघता जगभरातील सरकारे त्यांच्या संरक्षण धोरणांमध्ये बदल करत आहेत.

युरोपीय देश अमेरिकेने बनवलेले पॅट्रियट क्षेपणास्त्र आणि इस्रायलचे ‘अ‍ॅरो ३ इंटरसेप्टर’ सारख्या हवाई संरक्षण प्रणाली तैनात करत आहेत. युरोपमध्ये स्वतंत्र अणुप्रतिबंधक यंत्रणा तयार करण्याबाबतही चर्चा सुरू आहे. पोलंडसारखे देश अण्वस्त्रांमध्ये रस दाखवत आहेत. ही सर्व पावले खबरदारी म्हणून उचलली जात असल्याचे त्या देशातील राजकीय नेते सांगत आहेत. परंतु हे देश संरक्षणविषयक तयारी आणि नागरी सुरक्षेत वाढ करत असल्याचा वेग पाहिला तर त्यावरून चिंतेची पातळी मोठ्या प्रमाणात वाढल्याचे स्पष्ट होते. युरोपीय देश आपल्या नागरिकांना आपत्कालीन परिस्थितीसाठी तयार राहण्याचा सल्ला देत आहेत. यावरूनही त्यांना कधीही युद्ध सुरू होऊ शकते अशी भीती असल्याचे दिसून येते.

युक्रेनच्या ताज्या हल्ल्याला अमेरिकेचा पाठिंबा होता का, या प्रश्नाचे उत्तर अद्याप सापडलेले नाही. झेलेन्स्की यांनी अमेरिकेला अनेक वेळा युद्धात ओढण्याचा प्रयत्न केला आहे. झेलेन्स्की कोणत्याही परिस्थितीत रशियाविरुद्धच्या लढाईला व्यापक लढाई बनवण्याचा प्रयत्न करत आहेत. पुतिन काय करतील हे सध्या सांगता येत नाही. परंतु रशिया अशा प्रकारे ४० लढाऊ विमानांचा नाश कधीही सहन करणार नाही. त्यामुळेच पुतिन अणुपर्यायाचा विचार करतील का, हा सर्वात धोकादायक प्रश्न आहे जो कधीला बाजूला ठेवता येणार नाही.